De juiste plant op de juiste plek

Bij het maken van een tuinontwerp, speelt het maken van een beplantingsplan een belangrijke rol.

Heel veel planten zijn geschikt voor een plekje in de zon of halfschaduw. Maar wat voor planten zet je onder een boom of heester, waar het donker en droog is? Of op dat plekje in de schroeiende zon waar de bodem maar geen vocht wil vasthouden? Welke planten kun je kiezen om hun geur? Of voor extra lange bloei? En welke bomen zijn het meest geschikt voor een kleine tuin?

Hierna volgen enkele suggesties voor specifieke planten op specifieke plekken, met de aantekening dat de lijst verre van compleet is......

Schaduwplanten

Schaduwplanten zijn planten die in hun natuurlijke habitat in bossen of onder kreupelhout groeien, en dat zijn er nogal wat. Dat veel van die planten ook in de zon gedijen, mits de bodem vochtig genoeg is, doet aan hun voorkeur voor schaduw niets af. Veel schaduwplanten bloeien als er nog geen blad aan de bomen zit, of wanneer het er is afgevallen. Ze bloeien dus vaak in een periode dat het buiten nogal kleurloos is. Veel van dit soort planten heeft prachtig blad.

In kleine stadstuinen is er vaak meer schaduw dan je lief is. Vooral in oudere wijken met hoge huizen of te groot geworden bomen blijft er meestal weinig ruimte over voor de zon. Met als gevolg dat er bijna niets wil groeien. Of toch wel?

Deze soorten zijn algemeen in tuincentra te verkrijgen en doen het uitstekend in de schaduw indien de grond niet overdreven droog is: Buxus, Digitalis, Ligularia, Monarda, Primula, Dicentra, Nicotiana, Lonicera, Acanthus, Lievevrouwebedstro, Salomonszegel, Varens, Hosta, Hortensia, Heuchera, Carex, Bergenia, Epimedium, Helleborus, Pulmonaria, Vinca, Viola, Convallaria, Akebia, Ajuga, Arum, Sommige geraniumsoorten, Cyclamen, Euphorbia

Onder bomen en heesters is de grond vaak erg droog en vangen planten niet veel licht. Ook voor deze moeilijke plekken kun je geschikte planten vinden: Cotoneaster, Alchemilla, Galium, Pulmonaria, Liriope, Pittosporum, Ilex, Vinca, Diverse netelsoorten.

Hieronder een enkele bijzondere soorten schaduwplanten:

Smilacina stellata (valse salomonszegel): bloeit met kleine witte sterretjes, gevolgd door rode besjes.
Podophyllum hexandrum Majus (voetblad): Grote bladeren en roze bloemen. In het najaar vuurrode vruchtjes.
Paris-soorten (eenbes): langzaam groeiende bosplanten. Er zitten vier bladeren op een stengel met in het midden eerst een geel bloemetje en daarna een blauwe bes.
Deinanthe bifida en carula: twee sterke schaduwplanten met ovaalrond blad met bijna witte respectievelijk blauwe bloemen.
Melittis melissophyllum: geurende, onverwoestbare plant die ongeveer 40 centimeter hoog wordt.
Veratrum: hoge, statige plant met goot, hosta-achtig blad. Langzame groeier.
Ferula communis: fijn verdeeld, glimmend groein blad. Kan goed tegen droogte.
Clematis recta "Velvet Night": Clematis met purperkleurig blad en witte, stervormige bloemetjes.
Senna hebecarpa: forse plant die oogt als een heester. Gele bloemen.
Aralia californica: hoge plant met geveerd blad en kleine, groengele bloemetjes.
Strobilanthes atropurpureus: Bloeit laat in het seizoen met paarsblauwe, salvia-achtige bloemen.
Allium senescens: lage allium met bolronde bloemschermen. Loof blijft groen en sterft niet af.
Sanguisorba-soorten (pimpernel): elegante borderplant met bloemen als borsteltjes.
Aster tataricus: zeer stevige plant met lila bloemen.
Vernonia: hoe vaste plant die pas in september bloeit.
Hakonechloa macra: gras met sprekend, geelbont blad.
Lilium papiliferum: botanische lie met feloranje bloemen en draaddun loof.
Lilium amoenum: botanische lelie met 10 centimeter grote bloemen in de kleur van bosvruchtenyoghurt
Deinanthe caerula: lavendelblauwe bloemen die lijken op die van de hortensia
Tricyrtis formosana (paddenlelie): orchidee-achtige bloemen in de herfst
Hepatica-soorten: voor onder bladverliezende bomen, witte speenkruidachtige bloempjes
Disporum flavens: robuuste, elegante plant die op de salomonszegel lijkt.
Hacquetia epipactis: bloeien met geelgroene, vlakke bloempjes. Wordt niet hoger dan 7 centimeter
Dysosma veitchii: spectaculair blad.
Digitalis parviflora: langlevende soort met roodbruine bloemen.
Anemone nemorosa: sterf in de zomer af.
Lunaria rediviva: vaste judaspenning met mooie zaaddozen die lang blijven zitten
Cardamine pentaphyllos: vaste pinksterbloem
Trillium grandiflorum: grote, zuiverwitte bloemen

Zonnige, droge plekken

Op het eerste gezicht zou je denken dat alleen cactussen kunnen overleven op plaatsen waar de hele dag de zon schijnt en de bodem maar geen vocht wil vasthouden. Dat valt erg mee. Veel planten uit de gebieden rond de Middellandse zee doen het op zulke plaatsen erg goed. Denk aan: Rozemarijn, Tijm, Lavendel, Oregano, Salie

Vetplanten voelen zich juist thuis op dergelijke plaatsen en kunnen daar zonder moeite de winter doorkomen (mits het niet te hard vriest natuurlijk): Sempervivum, Echeveria, Portulacca, Aloë, Agave, Sedum

Je kunt aan een plant vaak zien of hij tegen droogte kan. Wollige of grijsgekleurde bladeren wijzen op droogtebestendigheid. Denk aan: Verbascum thapsus, Lychnis coronaria, Stachys byzantina, Olijfwilg, Artemisia, Lavendel.

Ook deze planten kunnen wel wat droogte hebben: Penstemon, Berberis, EuphorbiaBrachyglottis, Choisya, Crocosmia

Tegen een muur

Wie in het gelukkige bezit is van een zuidmuur kan vrijwel alle klimplanten toepassen. Maar ook voor noord-, west- en oostmuren is wel het een en ander te vinden.

Noordmuur: Klimop, Vuurdoorn, Wingerd, Akebia, Klimhortensia, Bruidssluier, Dwergmispel
Westmuur: Kamperfoelie, Clematis, Escallonia, Actinidia, Blauwe regen, Chinees klokje
Oostmuur: Diverse klimrozen, zoals Zéphirine Drouhin, Clematis, Sierdruif, Blauwe regen, Chinees klokje

Snel kleur in de tuin

Vaste planten vormen de ruggegraat van de tuin maar het duurt even voor ze volwassen zijn. Bovendien duurt hun bloeiperiode vaak niet zo lang. Eenjarigen kiemen, bloeien, vormen vrucht en sterven in één seizoen. Zorg ervoor dat ze geen zaad zetten en ze belonen je met een overvloed aan bloemen gedurende de zomer en herfst. Als je snel kleur in de tuin wilt, kun je eenjarigen op allerlei manieren inzetten: in potten, perken, bloemenweiden, border, tussen plavuizen, als randjesplant of in de moestuin. Er zijn ook klimmende eenjarigen.

Eenjarige grassen: Aegilops triuncialis, Briza maxima, Lagurus ovatus, Eleusine indica, Hordeum jubatum, Agrostis nebulosa, Setaria italica, Coix lacryma-jobi, Panicum miliaceum, Sorghum bicolor, Siermais.
Eenjarige klimmers: pompoen, kalebas, Lufa, Cobaea scandens, Eccremocarpus, Ipomoea, Japanse hop, Suzanne-met-de-mooie-ogen, Rhodochiton, kanariekers, oostindische kers, Lathyrus, pronkboon, Caiophora acuminata.
Winterharde eenjarigen (kunnen in het najaar al worden gezaaid): goudsbloem, slaapbol, zonnebloem, oostidische kers, klaproos, Bupleurum rotundifolia.
Eenjarigen die het ook goed doen in de vaas: Amaranthus, korenbloemen, hoge leeuwenbekken, dille, zomerasters, Clarkia, Cosmos, eenjarig ridderspoor, lavatera, vlas, Ierse klokken, siertabak, Rudbeckia hirta, eenjarige scabiosa, Zinnia, Helianthus debilis.
Eenjarigen die je kunt drogen: Bractheantha bracteata, Ammobium alatum, Eryngium giganteum, Gomphrena globosa, Rhodanthe manglesii, Acrodlinium roseum, Limonium sinuatum, Xeranthemum annuum.
Eenjarigen die je door de border kunt laten weven: Dille, Ammi major, Orlaya, papavers, cosmos, Nigella, Eschscholzia, Nicotiana
Eenjarigen die het ook in de schaduw doen: pantoffelplantje, impatiens, begonia
Eenjarigen voor in een bloemenwei: korenbloem, papaver, kamille, bolderik, bijenvoer, cosmos, goedsbloem, koekruid, Linaria, Silene, slaapmutsje, violier
Eenjarigen die je kunt toepassen als perkplant of bodembedekker: Begonia semperflorens, petunia, Salvia splendens, Senecio bicolor, afrikaantjes, sierkool, siernetels, Lobelia erinus, lage dahlia's, duizendschoon, goudsbloemen, vlietig liesje, Silene pendula, lage verbena's, lage zinnia's en viooltjes
Eenjarigen voor in potten: Ageratum. Lobelia erinus, oostindische kers, vlietig liesje, petunia, gazania, violen, Asarina scandens, afrikaantjes
Eenjarigen voor in hangmanden: vlijtig liesje, Lantana (toegepast als eenjarige), viooltje, pantoffelplantje, zenegroen, hondsdraf, dovenetel, penningkruid, tandzaad, Brachyscome, Convolvulus, Helichrysum petiolare, Lobelia erinus, Lysimachia congestiflora, Plecostachys serpillifolia, Bacopa, Sanvitalia, Persicaria capitata, Lobularia maritima, oostindische kers, kanariekers, petunia en laagblijvende Verbena

Geurplanten

Omdat de neus ook wat wil, worden geurende planten en bloemen meer en meer toegepast in de tuin. Vooral langs tuinpaden, in de buurt van een raam dat in de zomer vaak opengaat en op het terras komen ze tot hun recht. Een geurende plant naast de voordeur heet bezoekers welkom. Wanneer je er voor ieder seizoen enkele plant, kun je het hele jaar door genieten van geur in de tuin. Pas wel op dat je niet te veel tegelijkbloeiende geurplanten naast of door elkaar zet: de geur die dan ontstaat is zo zwaar en zoet dat je er enigszins misselijk van kunt worden!

Planten met geurend blad: citroenverbena, diversde pelargoniums, basilicum, rozemarijn, munt, tijm, lavendel, loopkamille, walnotenboom
Voorjaarsgeur
Heesters, bomen en klimmers: Akebia quinata, Berberis vulgaris, Choisya ternata, Crataegus monogyna, Daphne cneorum / - mezerum, Ligustrum, Magnolia denudata/- soulangeana / -stellata, Osmanthus delavayi, Paeonia suffruticos, Philadelphus coronarius, Poncirus trifoliata, Populus balsamifera, Prunus subhirtella, Rhododendron luteum / - rustica / - viscosa, ribes nigrum / - odoratum / - sanguineum, robinia pseudoacacia, Sambucus nigra, Syringa joskaea / - vulgaris, Ulex europaeus, Viburnum x burkwoodii / - x carlcephalum / - carlesii, Wisteria brachybotrys / - floribunda / - sinensis
Vaste planten: Aruncus dioicus, Convallaria majalis, Corydalis cava, Dianthus barbatus / - plumarius groep, Erysimum Cheiri, Hemerocallis lilioasphodelis, Hesperis matronalis, Iris germanica / - graminea, Paeonia lactiflora / - officinalis, Primula vulgaris / - veris,
Bolgewassen:
Anthericum liliago, Freesia, Muscari, Tulipa sylvestris, Narcis Paperwhite, Hyacinth naar boven
Zomergeur
Struiken, bomen en doorlevende klimmers: Aloysia triphylla, Buddleya alternifolia / - davidii, Calycanthus floridus, Lavendula angustifolia / - dentata, Lonicera caprifolium / - periclymenum, Myrica gale, Santolina
Kuipplanten: Heliotropium arborescens, Jasminum offocinale, Lavendula stoechas, Myrtus communis, Nerium oleander, Pelargonium soorten, rosmarinus officinalis
Bolgewassen: Hymenocallis, Lilium candidum / - regale
Vaste planten en eenjarigen: Achillea filipendula / - milefolium, Acorus calamus, Anethum graveolens, Borago officinalis, Calendula officinalis, Chamaemelum nobile, Datura-soorten, Dictamnus albus, Dracocephalum moldavica, Filipendula ulmaria, Hyssopus officinalis, Lathyrus odoratus, Matthiola-soorten, Mentha-soorten, Monarda didyma, Nepeta-soorten, Nicotiana-soorten, Nymphaea-soorten, Oenothera biennis / - odorata, Phlox panniculata, Ruta graveolens, Salvia sclarea / - elegans, Saponaria officinalis, Scorzonera hispanica, Tanacetum balsamita / - parthenium / - vulgare, tijmsoorten
Herfstgeur
Bomen en struiken: Caryopteris x clandonensis, Elaeagnus pungens / - ebbingei, Liquidambar styraciflua, Osmanthus heterophyllis, Perovskia atriplicifolia
Vaste planten en bolgewassen: Cyclamen hederifolium, Crinum x powellii, Crocus sativus, Gladiolus bicolor var. murielae, Pelargonium, Brugmansia
Wintergeur
Struiken en bomen: Abeliophyllumdistichum, Chimonanthus praecox, Hamamelis-soorten, Lonicera fragrantissima / - x purpusii / - standishii, Mahonia japonica / - x media, Sarcococca hookeriana, Viburnum farreri / - x bodnanse
Vaste planten en bolgewassen: Crocus imperati / - laevigatus / - versicolor, Geranium macrorrhizum, Hyacinthus orientalis, Iris reticulata, Primula veris / - vulgaris / Viola odorata

Er zijn ook planten die beslist niet lekker ruiken, zeg maar gerust onsmakelijk! Vaak gebruiken zij de geur van rottend vlees om bepaalde soorten insecten te trekken. Enige voorbeelden: Veratrum nigrum, Dracunculus vulgaris, Sauromatum venosum, Stapelia, Carralluma speciosa.

Bomen voor kleine tuinen

Een tuin zonder een boom is eigenlijk geen tuin. Helaas worden de meeste bomen op termijn véél te groot voor een kleine stadstuin. Hieronder vind je de mooiste kleintjes die wél in een postzegeltuin kunnen worden toegepast!

Acer palmatum (Japanse Esdoorn)
Met zijn prachtige blad, dat in de herfst spectaculair verkleurt, vormt deze kleine boom een waardevolle toevoeging voor elke tuin. Op termijn wordt hij 8 meter hoog, maar daar doet hij zo'n 80 jaar over. Het blad is elegant en vaak fijn ingesneden. De bloei is verwaarloosbaar. Acer palmatum doet het niet alleen goed op zure, maar ook op neutrale grond en verdraagt zelfs iets kalk. Zet hem op een beschutte plek met lichte schaduw.

Amelanchier lamarckii (Krentenboompje)
Het elegante krentenboompje vormt met zijn wolken witte bloesem in de lente een opvallende verschijning en zijn bessen zijn eetbaar. Het is voor een kleine tuin een perfecte boom die er meer dan zestig jaar over doet om hooguit 7 meter hoog te worden. Het krentenboompje is winterhard en zal het op veel grondsoorten doen maar hij houdt het meest van vochtige, goed gedraineerde, lichtzure grond. Plant hem in de zon of halfschaduw.

Arbutus unedo (Aardbeiboom)
Met zijn heldergekleurde vruchten, aardige bloemetjes en rode bast is deze boom het hele jaar door mooi om naar te kijken. De boom is winterhard en staat graag in de volle zon in een lichte, goed doorlatende, iets zure grond. Ietwat kalk wordt echter ook verdragen. Na tien jaar is de boom pas 2,5 meter hoog. Uiteindelijk kan hij 8 meter worden. Het is één van de laatste bomen die in bloei komt en draagt bloemen en fruit tegelijkertijd.

Cercis siliquastrum (Judasboom)
Deze compacte boom vormt in het voorjaar een glorieuze verschijning met wolken helderrose bloesems. Deze zitten niet alleen op de takken, maar ook op de stam zelf. Het blad is blauwgroen van kleur en ook zeer de moeite waard. De peulen blijven de hele winter aan de takken hangen. De judasboom heeft een duidelijke voorkeur voor een plaats in de volle zon, een beschutte standplaats en goed gedraineerde grond. Hij doet het uitstekend op kalkrijke en neutrale grond maar groeit niet goed op slecht afwaterende kleigrond. Na een lange, hete zomer bloeit hij het volgende jaar uitbundig. In de eerste jaren na het planten moet de boom in de winter worden beschermd als het vriest.

Cornus mas (Kornoelje)
Deze gemakkelijke boom licht de tuin in het vroege voorjaar op met trosjes ster-achtige, gele bloempjes. Het is één van de eerste bloeiers van het seizoen, meestal in februari. De bessen zijn helderrood. De Kornoelje kan 7 meter hoog worden, maar meestal blijft hij lager. De boom kan goed tegen droogte en stelt weinig eisen. Hij doet het goed in zowel zure als kalkgrond en zowel zon als halfschaduw.

Cornus controversa "Variegata" (bruidstaartboom)
Meze boom groeit in "lagen", wat hem heel bijzonder maakt. Bovendien heeft hij bont blad. De bruidstaartboom is gemakkelijk in het onderhoud, tamelijk winterhard en doet het in zowel zure als kalkgrond. Hij geeft de voorkeur aan niet te droge maar wel goeddoorlatende grond en een open, zonnig plaatsje. Als solitair komt deze boom het beste tot zijn recht. Het laagjeseffect wordt verkregen door sterke, verticale scheuten weg te snoeien. Doe dit in de winter. Uiteindelijk wordt de boom 9 meter hoog, maar doet daar vele decennia over.

Corylus avellana "Contorta" (krulhazelaar)
Deze heester of kleine boom verdient met zijn opvallende wintersilhouet een plaats in elke tuin. De grillige vorm strekt zich uit vanaf de hoofdstam tot aan het uiteinde van de jonge scheuttopjes, zelfs het blad is gerimpeld. Dit is een cultivar van de gewone hazelaar. De kronkelige groeivorm werd in Engeland gevonden. De vinder liet de plant door afleggen vermeerderen. Alle kronkelhazelaars die we tegenwoordig zien stammen af van dit ene exemplaar. De boom groeit zowel in zon als halfschaduw uitstekend en doet het goed op elke vruchtbare grond, ook op een kalkrijke bodem. Hij is bestand tegen langdurige koude en weinig bevattelijk voor ziektes. Uiteindelijk wordt hij zo'n 3,5 meter hoog maar als je hem zelf plant, maak jij dat waarschijnlijk niet meer mee.

Cydonia oblonga (gewone kwee)
Met zijn sappige, gouden vruchten was deze boom vroeger erg populair. Nu is hij een beetje in de vergetelheid geraakt. Van de vruchten kun je jam of gelei maken. Uiteindelijk wordt deze boom 5 meter hoog. Plant hem op een zonnige, open plek. Als je in het noorden of oosten van Nederland woont, kun je hem beter op een beschutte plek zetten. Een grond die goed vocht vasthoudt, wordt erg op prijs gesteld. Het maakt niet uit of het zure of kalkgrond is.

Gleditsia triacanthos
Dit is een echte stadsboom, die weinig onderhoud vraagt en weinig gevoelig is voor de vervuilde lucht die steden eigen is. Het jonge loof is zeer helder van kleur. In de herfst vormt de boom glanzend bruine peulen. De Gleditsia doet het in hete, droge omstandigheden en heeft geen last van plaveisel, dat water kan tegenhouden. Ook grond die veel stenen bevat is geen bezwaar. Het enige waar hij niet tegenkan is natte voeten en zeer strenge vorst. De boom wordt 12 meter hoog.

Laburnum x watereri "Vossii" (Goudenregen)
In het late voorjaar druipt deze boom bijna letterlijk van de gele bloemen. De boom wordt zelden hoger dan 6 meter. Je kunt hem ook over een pergola of schutting leiden. De boom krijgt in de herfst bruine peulen. De zaden zijn giftig! De meeste bloemen krijg je wanneer de Goudenregen op een open, zonnig plekje staat maar halfschaduw is zeker geen bezwaar. Goeddoorlatende, kalkachtige grond heeft de voorkeur maar ook zure grond wordt goed verdragen.

Magnolia Liliiflora (Tulpenboom)
Deze compacte boom ziet er tijdens zijn bloei enigszins tropisch uit. De bloemen zijn donkerroze en hebben de vorm van een tulp. De dikke, zilvergrijs behaarde bloemknoppen zijn een feestje op zich. De boom wordt zelden hoger dan 3 meter. Magnolia's houden van vruchtbare, vochtige grond die het liefst geen kalk bevat. De voorkeur gaat uit naar een plekje in de (half)schaduw. Je kunt hem beter niet verplanten.

Mespilus germanica (Mispel)
Dit is een boom die zich erg goed weet te gedragen en daarnaast ook nog lekkere vruchten geeft! Daarnaast zijn ook de grote, witte of rose bloemen een fraai gezicht. De mispel houdt van een open, zonnige plek. Ze doen het in de meeste soorten grond, zolang deze maar niet te nat is. Op kleigrond moet veel compost worden toegevoegd. De uiteindelijke hoogte is 6 meter.

Pinus sylvestris Aurea-groep (Pijnboom)
Met zijn uitbundige, gouden naalden licht deze boom iedere tuin in de winter op. De naalden van deze pijnboom verkleuren in de herfst van groen naar geel en in de lente weer terug naar groen. De bast is oranjebruin. Deze boom wordt uiteindelijk zo'n 8 meter hoog. Een zonnige plek en een goeddoorlatende grond zijn de enige eisen die Pinus stelt. Hij verdraagt enige droogte.

Prunus serrula (sierkers)
Deze boom vormt een klasse apart vanwege zijn prachtige, mahoniekleurige, diep glanzende bast. Daarnaast trakteert hij je op wolken witte of roze bloemetjes in het voorjaar en fel verkleurende bladeren in het najaar. Het is een gemakkelijke groeier. Hij prefereert een zonnige, open plek en doet niet moeilijk over de grondsoort, zolang deze niet te nat is. De boom wortelt oppervlakkig en mag niet te diep worden geplant. Uiteindelijke hoogte: 8 meter.

Pyrus salicifolia (Wilgbladige sierpeer)
Dit is een elegante boom maar toch een geboren overlever. Hij is veel taaier dan zijn sierlijke uiterlijk doet vermoeden. De sierpeer is volledig winterhard en geschikt voor de meeste grondsoorten, indien ze goed afwateren. Dit boompje houdt van zon en halfschaduw, kan goed tegen droge perioden en bloeit op zijn mooist in een voorjaar na een warme, droge zomer. Veel hoger dan 6 meter wordt de sierpeer niet.

Salix caprea "Kilmarnock" (mini-treurwilg)
Met zijn compacte vorm en gouden katjes was deze plant vooral in de jaren zeventig populair. Hij is echter in opmars. Geen wonder: met zijn sierlijke vorm en uiteindelijke hoogte van 2 meter kan hij zelfs in pot op een balkon worden gehouden! Deze wilg houdt van vochtige, vruchtbare grond en doet het met name goed op gronden die niet zo goed afwateren (bijvoorbeeld kleigrond). Hij heeft een grote hekel aan droogte. Zure grond of kalk, zon of halfschaduw, dit kan dit boompje niet schelen.

Sorbus vilmorinii
Dit fraaie boompje is het hele jaar het aanzien waard, maar de spectaculair verkleurende bessen vormen in het najaar een bijzonder hoogtepunt. Deze sorbus is goed winterhard en groeit in zon en (halfschaduw) probleemloos op de meeste gronden, zowel zuur als basisch. De grond moet wel diep en los zijn. Op zware klei houdt hij het niet lang uit. Uiteindelijke hoogte: 5 meter.